Mun na Tlebi jamana ma Taa Irisi ka nukliyɛri fanga nɔfɛ

 Mun na Tlebi jamana ma Taa Irisi ka nukliyɛri fanga nɔfɛ

Irisi jamana ka fanga feereli fanba kɛra Tlebi jamanaw ka sankɔrɔta ye kabini jamana y’a ka binkanni dafalen daminɛ Ukraine jamana kan, n’a danfara kɛrɛnkɛrɛnnen don — nukliyɛri fanga.

Irisi jamana ka nukliyɛri fanga-tɔnba min bɛ wele ko Rosatom, n’o ye uraniyɔmu (uraniyɔmu) feereli n’a nafa bonya ka fara nukliyɛri-sɛnɛyɔrɔw jɔli kan diɲɛ fan bɛɛ, o de bɛ Erɔpu ka nukliyɛri-sɛnɛyɔrɔba min bɛ Ukraine Zaporizhzhia mara la kabini Irisi sɔrɔdasiw y’a Minɛ a sàn kelen ye nin ye.

Kiev ye Risi sɔrɔdasiw Jalaki k’u ye o yɔrɔ in Kɛ sɔrɔdasi-yɔrɔ ye k’a Kɛ dogoyɔrɔ ye walasa ka binkanniw Dabɔ, k’a Dɔn ko Ukraine tɛ Se ka tasuma Segin k’a sɔrɔ a ma farati Kɛ ka izini in ka reactor dɔ Gosi. Ukraine fana ye Irisi jalaki da binkanniw kan o yɔrɔ in na, salon laban fana sen bɛ o la.

Petro Kotin, n’o ye Ukraine jamana ka atomikɛlan ɲɛmɔgɔba ye, n’o ye Energoatom ye, o jɔrɔlen don kosɛbɛ o izini in sɔrɔdasiya la, nka a fana ye dɔ bɔ kosɛbɛ baarakɛlaw hakɛ la minnu bɛ se kosɛbɛ o yɔrɔ la. Irisi jamana ka kunnafonidilaw ka baarakɛyɔrɔ min ɲɛsinnen bɛ o izini ma, o y’a fɔ CNN ye ko baarakɛla kuraw bɛ ka ta, “o min b’a to [a] bɛ baara kɛ cogo la min tɛ mɔgɔ tɔɔrɔ.”

Ni fɛn dɔ kɛra, Energoatom “tɛ se ka pan ka don a kɔnɔ ka kɔlɔlɔ si nɔgɔya tiɲɛ na walima ka kɔrɔtɔko si nɔgɔya” bawo Irisi bɛ o jamana mara, Kotin y’o fɔ.

Hali n’a y’a sɔrɔ Kotin y’a jira ko farati bɛ ka bonya fili walima lakana sariyaw tiɲɛni na Zaporizhzhia izini na, ani Kiev ye welekan kɛ siɲɛ caman walasa ka sankɔrɔta kɛ Rosatom kan, Irisi jamana ka tɔnba in fanba ma foyi ɲɛ, hali n’a y’a sɔrɔ Angletɛri ye sankɔrɔta kɛ a ka ɲɛmɔgɔyaso sanfɛla n’a ka tɔnden caman na laban na kalo la, ani Finlande ye kuran sɛnɛyɔrɔ bɛnkan dɔ ban mɛkalo tɛmɛnen.

Fɛn dɔnbagaw ko Rosatom bɛ lakana hali bi a jɔyɔrɔba fɛ diɲɛ nukliyɛri fanga la, wa a tɛ se ka bila a nɔ na nɔgɔya la.

Gɛlɛya ye “Irisi pupo nafa ye min bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na,” Paul Dorfman, min ye Nukilila Ladilijɛkulu ɲɛmɔgɔ ye ani Angletɛri gɔfɛrɛnaman ni nukliyɛri baarakɛlaw ka ladilikɛla ye kabini waati jan, o y’a fɔ.

Ka daminɛ na, Rosatom ye nukliyɛri sɛnɛfɛnw feerela ŋana ye. San 2021, Ameriki y’a jigi da Risi ka nukliyɛri monopoli kan uranium 14% la min bɛ a ka nukliyɛri reactorw fanga di. Erɔpu jamanaw ka baarakɛminɛnw y’u ka nukliyɛri sɛnɛfɛnw tilayɔrɔ duurunan ɲɔgɔn san Rosatom fɛ. Dorfman ka fɔ la, Erɔpu tɔnba ma ɲɛtaa caman sɔrɔ kabini a y’a yɛrɛ Bɔ Irisi jamana ka nukliyɛri baara la.

Rosatom fana bɛ nafolosɔrɔ baara kɛ, a bɛ kɛ 28% ye Ameriki ye min ɲini san 2021 kɔnɔ.

A ye nukliyɛri izini caman jɔ diɲɛ fan bɛɛ la ani tuma dɔw la, a ye wari di u jɔli ma. San 2021 laban na, diɲɛ nukliyɛri-sɛnɛyɔrɔ duuru o duuru, a bɛ se ka fɔ ko kelen tun bɛ Irisi jamana na walima Irisi jamana ye minnu jɔ, wa Rosatom bɛ ka 15 wɛrɛw jɔ Irisi jamana kɔkan, ka kɛɲɛ ni Columbia Iniwɛrisite ka diɲɛ fanga politikitɔn ka fɔta ye.

Kacper Szulecki, n’o ye ɲininikɛla karamɔgɔ ye Norvege jamana ka diɲɛ koɲɛw ɲɛnabɔli baarada la, o ko nukliyɛri sɛnɛyɔrɔ jɔli musaka ka bon fo a bɛ se ka kɛ gɔfɛrɛnamanw dɔrɔn de fɛ, wa a dɔw la hali olu yɛrɛ tɛ se k’a sara. O ko suguw la, Rosatom y’a sen don a la tuma caman na, ka jurudon siraw di minnu garanti bɛ Irisi gɔfɛrɛnaman fɛ, ani tuma dɔw la, bɛnkan kuntaalajanw di walasa ka sɛnɛfɛnw di o izini ma walima k’a ɲɛminɛ yɛrɛ.

Szulecki, n’o ye sɛbɛn dɔ sɛbɛn kɔsa in na Irisi jamana ka nukliyɛri baara kan, o ko nin bɛnkan suguw la, min ka jugu kosɛbɛ, o ye jɔli-yɛrɛ-baarakɛcogo misali ye. A kɛra baara fɔlɔ ye Rosatom fɛ ni Turquie ka Akkuyu kuran baarakɛyɔrɔ ye, o tɔnba bɛ ka min jɔ, a ka wariko bɛrɛbɛrɛ, wa a y’a yɛrɛ di ka baara kɛ a ka ɲɛnamaya bɛɛ kɔnɔ.

O dannaya sugu bɛ se ka tɛmɛ jateminɛ wɛrɛw kan. Misali la, Hɔngiri ye Erɔpu tɔnba ka sankɔrɔta kɛlɛbaa ye ni kanba ye Rosatom kan. A fana ye EU jamana damadɔ dɔrɔn dɔ ye minnu bɛ u jigi da nukliyɛri fanga kan u ka kuran 40% ni kɔ la ani a ni Rosatom ye wariko bɛnkan kuntaalajan kɛ walasa ka nukliyɛri fanga baarakɛyɔrɔ jɔ.

Fɛn dɔnbagaw ko ka fɛn dilanbaga kuraw sɔrɔ walasa ka Rosatom nɔ bila diɲɛ nukliyɛri baara la, o bɛna san caman ta.

O bɛ se ka kɛ sababu ye, a yɔrɔ ka jan ka kiliyan nataw bali, Rosatom ka Zaporizhzhia izini minɛni bɛnna ni bonya ye, min bɛ sɔrɔ a ka tɔn ka jamana kɔkan sɔrɔ la. A ɲɛmɔgɔba Aleksey Likhachev y’a Fɔ Irisi jamana ka kunnafonisɛbɛn Izvestiya ye desanburukalo la ko jamana kɔkan sɔrɔ bɛ sira kan ka caya ni 15% ɲɔgɔn ye san 2022 n’i y’a suma ni san 2021 ta ye.

A ta fan fɛ, Kotin min bɛ Energoatom la, o dalen b’a la ko Rosatom bɛ ka minɛnw ladon izini in na cogo jugu la fo Irisi jamana ka minɛni bɛ se ka tiɲɛni kɛ min tɛ se ka segin kɔ.

N’a tɛmɛna san wɛrɛ kɔnɔ, “o tuma na fɛ, n dalen b’a la ko an tɛna se ka nin izini in daminɛ kokura,” a ko ten.

Diplomasi cɛsiriw walasa ka izini in kuntigiya segin Ukraine ma, o jɔra, Ukraine jamana fanga minisiri Herman Halushchenko y’o fɔ dɔgɔkun laban in na.

Irisi jamana ye Ukraine yɛrɛ jalaki siɲɛ caman ko a ye Zaporizhzhia izini in marifa ci ani, a ka bataki cilen CNN ma, Rosatom ka kunnafonidilaw ka baarakɛyɔrɔ min bɛ izini in na, o y’a sɔsɔ ko sɔrɔdasi minɛn girinmanw tɛ o yɔrɔ la.

Irisi jamana ye gazi pipeline da tugu